خاکشیر گیاهی از تیره شب بویان است که در دشت و کوهستان می‌روید. نام فارسی آن خاکشی است. نام علمی آن Descurainia Sophia و نام انگلیسی آن Fluxwee Flixweed هستند در واقع این گیاه نوعی علف هرز است و گیاهی یک ساله یا دو ساله به شمار می‌رود.
برگ‌ها دارای بریدگی‌های زیاد بوده و گاهی نخ مانند می‌شوند. میوه‌ها به صورت خورجین و باریک به طول ۳.۵ سانتی متر به صورت تقریبا عمودی روی انتهای ساقه قرار می‌گیرند. گل‌های آن کوچک و به رنگ زرد هستند. دانه‌های ریز آن به رنگ نارنجی و یا مایل به قهوه‌ای و بیضی شکل بوده و در داخل خورجین قرار گرفته‌اند.
دانه‌های خاکشیر پس از رسیدن کامل در مرداد و شهریور ماه، جمع آوری می‌شوند. گیاه خاکشیر در اکثر نقاط ایران امکان رویش دارد و این گیاه از خوراکی‌هایی است که خوردن باعث رفع عطش و تشنگی می‌شود.
این گیاه از قدیم به عنوان اشتها آور، مقوی معده، ضد تب، ملین و در مشکلات سوء هاضمه قرار می‌گرفته است. همچنین در زمان ایران باستان جهت درمان اسهال خونی مورد استفاده بوده و توسط متخصصان گیاهان دارویی، به نام Sophia chirugorum به معنی “عقل جراحان” نامیده شده است.
ترکیبات دانه خاکشیر شامل گلوکز، اینولات‌ها شامل آلیل ایزوتیوسیانات، بوتنیل ایزوتیوسیانات، سیانو، اپی تیو بوتان، متیل تیوپنتانیتریل، فنیل پروپیونیتریل، متیل تیوبوتیل ایزوتیوسیانات، اسیدهای چرب مانند پالمیتیک، لینولنیک، اولئیک و استئاریک، املاحی مانند گوگرد، کلر، فسفر، آهن، پتاسیم، کلسیم، سدیم و منزیوم است. همچنین دانه خاکشیر حاوی پروتئین، صمغ، موسیلاژ، چربی و ترکیبات ازت دار است.
با شنیدن نام این گیاه؛ یاد تابستان و شربت خاکشیر آبلیمو می‌افتیم. اما به جز آن، خاکشیر فواید فراوانی در درمان بسیاری از بیماری‌ها دارد. صمغ روی دانه خاکشیر با جذب آب، متورم شده و تولید ژل حجمی می‌نماید که اثر ملین دارد. اصولا خاکشیر خاصیت ضد میکروبی دارد به همین دلیل ضد تب نیز هست.
طبع این گیاه سرد و تر است. در طب سنتی از دانه‌های آن برای درمان اسهال، یبوست، تب، رفع التهاب کلیه، دفع کرم، نقرس، حصبه، رفع گرفتگی صدا، بیماری‌های گوش و درمان آب آوردن انساج استفاده می‌شود. از قدیم ایرانیان دانه خاکشیر را با آب سرد مخلوط و به عنوان ملین و خنکی مصرف می‌کردند.
خاکشیر را می‌توانید در آب سرد خیسانده و یا ده دقیقه آن را بجوشانید و پس از خنک شدن میل کنید و یا آن را بکوبید و به صورت موضعی روی زخم و ورم قرار دهید.
اینک می‌خواهیم به خواص خاکشیر به طور کامل بپردازیم.
آثار دارویی خاکشیر برای بدن
۱. خاکشیر برای پوست و مو
خاکشیر دارای خواص ضد باکتری بوده و به درمان جوش کمک می‌کند. اگر دو قاشق خاکشیر با یک استکان عرق کاسنی، یک استکان عرق شاه تره و یک استکان عرق بیدمشک را ترکیب کنید و به مدت سه هفته بخورید، جوش‌های صورت‌تان درمان می‌شوند.
۲. درمان لک صورت با خاکشیر
اگر ترنجبین را ۵ ساعت در آب بخیسانید و بعد از صاف کردن با دو قاشق غذاخوری خاکشیر مخلوط کرده و سه هفته بخورید، بعد از مدتی با روشنی پوست و از بین رفتن لک‌های صورت رو به رو می‌شوید.
۳. درمان شوره سر با خاکشیر
نوشیدن روزی دو یا سه لیوان شربت خاکشیر به درمان شوره سر کمک می‌کند.
۴. یبوست
این گیاه ملین است و با افزایش حرکات روده به درمان یبوست کمک می‌کند. شربت خاکشیر با آب گرم در درمان یبوست بسیار موثر است.
۵. کبد چرب
خاکشیر خاصیت سم زدایی دارد که به پاکسازی کمک می‌کند و برای کبد چرب مفید است.
۶. جنین و زنان باردار و شیرده
خوردن این گیاه در دوران بارداری به درمان یبوست حاملگی کمک می‌کند و در اواخر باراداری به باز شدن دهانه رحم و آسان شدن زایمان طبیعی کمک می‌نماید. ولی توجه داشته باشید که زیاده روی در مصرف خاکشیر خطر سقط جنین در سه ماهه اول بارداری را دارد. بهتر است در زمان بارداری و شیردهی زیر نظر پزشک مصرف شود.
۷. قوای جنسی مردان
مصرف خاکشیر به ضعف قوای جنسی و ناباروری در مردان کمک می‌کند.
۸. نوزادان و کودکان
خاکشیر به درمان یبوست در نوزادان و کودکان کمک کرده و به دلیل خاصیت ضد باکتریایی، اسهال در نوزادان و کودکان را کم می‌کند و به درمان تب بالا و خارش پوست نوزادان و کودکان مبتلا به آبله مرغان و سرخک کمک می‌نماید. توجه داشته باشید که مصرف این گیاه از سن دو سالگی به بعد توصیه می‌شود و برای نوزادان باید شربت خاکشیر را از صافی رد کرده و از آب آن مصرف شود.
بیشتر بخوانید: افزایش شیر مادر با روش‌های ۱۰۰% موثر و قطعی
۹. سرماخوردگی و تب
این گیاه به دلیل خاصیت ضد ویروسی که دارد برای پیشگیری و درمان سرماخوردگی و آنفولانزا مفید است و به عنوان یک تب بر طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱۰. لاغری و کاهش وزن با خاکشیر
اگر یک غذاخوری خاکشیر را ناشتا در یک لیوان آب ولرم میل کنید، به دفع چربی از بدن کمک می‌کند، که این امر منجر به کاهش وزن می‌شود.
۱۱. چاقی و افزایش وزن
افراد لاغر و کسانی که می‌خواهند وزن خود را بالا ببرند، می‌توانند از این نسخه استفاده نمایند. اگر هر روز صبح ناشتا یک لیوان شربت خاکشیر را با شیر ترکیب کنید و بخورید باعث افزایش اشتها و چاقی می‌شود. به اعتقاد درمان گران در صورتی که شیر تازه و طبیعی باشد میزان تاثیر گذاری این نسخه بیشتر می‌شود، بنابراین افرادی که به شیر طبیعی دسترسی دارند بهتر است از شیر طبیعی و روستایی استفاده نمایند.
۱۲. دفع سنگ کلیه با خاکشیر
این گیاه ادرار را افزایش می‌دهد و به دفع سموم از طریق کلیه کمک می‌کند. مصرف مخلوط خاکشیر و ترنجبین به درمان سنگ کلیه کمک می‌کند. برای این امر باید سه قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب به مدت ۵ ساعت خیس کرد و بعد آن را از صافی رد نمایید و دو قاشق غذاخوری دانه خاکشیر با آن مخلوط کرده و سپس میل نمایید. این مخلوط به دفع سنگ کلیه کمک شایانی می‌کند.
۱۳. فشار خون
یک لیوان از این گیاه را بکوبید و به صورت پودر درآورید و به آن کمک کمک آب اضافه نمایید تا خمیری یک دست به دست بیاید. این خمیر را هفته ای یک تا دو بار از شب تا صبح روی پاها بمالید. بهتر است که این کار را در نوبت اول در طول روز انجام دهید. این کار به کنترل فشار خون کمک می‌نماید.
۱۴. رفع بوی بد دهان
کسانی که دچار بوی بد دهان به دلیل عفونت و مشکلات بلغمی هستند، بهتر است هر روز عصر یک لیوان شربت ترنجبین و خاکشیر را بنوشند تا بوی بد دهان آن‌ها رفع شود.
۱۵. جلوگیری از گرما زدگی
شربت این گیاه دمای بدن را کاهش می‌دهد و از گرمازدگی پیشگیری می‌نماید.
۱۶. دل ضعفه
اگر دل ضعفه می‌گیرید، خاکشیر با عسل بخورید. این مورد بیشتر در روزهای گرم تابستان یا ایام ماه مبارک رمضان اتفاق می‌افتد. برای تهیه این ترکیب یک لیتر آب و یک کیلو عسل را با هم بجوشانید. بعد از مدتی کفی روی آن ایجاد می‌شود. باید آن کف را جدا کنید و باقی مواد برای بهبود دل ضعفه بسیار مفید است.
۱۷. درمان اسهال با خاکشیر
در فصل تابستان اسهال در کودکان و برخی بزرگ سالان شایع تر است و برای درمان اسهال دانه خاکشیر را بو داده و آن را با آب و عسل مخلوط کنید و با توجه به سن بیمار هر دو ساعت یک بار به او داده شود. برای هر دفعه میزان مصرف با توجه به سن بیمار از یک قاشق غذاخوری تا یک سوم استکان می‌باشد.
۱۸. رفع ورم و زخم با خاکشیر
برای رفع زخم، جراحت و ورم خاکشیر را کوبید و به صورت ضماد درآورید و به صورت موضعی استفاده کنید. جوشانده آن برای رفع ترشحات زنان مفید است.
دانه این گیاه برای حصبه و برودت احشا و خروج خلط سینه و ریه مفید است.
بیشتر بخوانید: اصول تغذیه سالم در ماه رمضان چیست؟
عوارض و مضرات خاکشیر چیست و چه کسانی نباید آن را مصرف کنند؟
۱. معده
افراد مبتلا به ورم معده و زخم معده باید از خوردن این گیاه جدا دوری کنند.
۲. آرتروز و روماتیسم
کسانی به بیماری آرتروز و روماتیسم دچار هستند به علت طبع سرد و تر خاکشیر باید مصرف آن را محدود کنند و بهتر است خاکشیر را با عرق نعنا یا عسل میل نمایند.
۳. سردرد
افرادی که با خوردن این گیاه سردرد می‌گیرند حتما باید خاکشیر را با کتیرا مصرف کنند.
۴. سنگ کلیه
برای جلوگیری از سنگ کلیه باید این گیاه را چندین بار بشویید و ۱۲ ساعت در آب خیس نمایید و بعد آن را مورد مصرف قرار دهید.
روش‌های مصرف
۱. خیسانده: دانه این گیاه را در آب سرد چندین بار بشویید و بگذارید چندین ساعت خیس بخورد و سپس میل کنید.
۲. جوشانده: دانه این گیاه را به مدت ده دقیقه با آب بجوشانید و پس از سرد شدن مخلوط را میل نمایید.
۳. ضماد: دانه‌های این گیاه را به خوبی کوبیده و به صورت ضماد درآورید. این ضماد را به صورت موضعی مورد استفاده قرار دهید.
در این مقاله راجع به مزیت‌های خاکشیر و همچنین موارد استفاده آن صحبت کردیم. ما ایرانی‌ها علاقه خاصی به خاکشیر داریم و برای همین لازم است که نکاتی در مورد این گیاه بدانیم. خوشحال می‌شویم اگر نکات دیگری دارید، در پایین همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.
