در طی قرن‌ها، بیماری‌های واگیر زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده‌اند اما با تغییر در سبک زندگی و گسترش شهرنشینی، جوامع بیشتر در معرض بیماری‌های همه‌گیر قرار گرفتند. بیماری‌هایی مانند مالاریا، سل، جذام، آنفلوانزا، آبله و سایر موارد با گسترش شهرنشینی پدیدار شدند. هرچه انسان متمدن‌تر شد، شهرها را ساخت، مسیرهای تجاری را برای برقراری ارتباط با شهرهای دیگر تغییر داد و جنگ‌های مختلف را برپا کرد، احتمال بروز بیماری های کشنده در طول تاریخ بیشتر شد.
در حوزه‌ی بیماری‌های عفونی، پاندمی یا همه‌گیری جهانی بدترین حالت ممکن است. وقتی یک اپیدمی یا همه‌گیری به خارج از مرزهای یک کشور گسترش یابد، بیماری رسما به یک پاندمی در سطح جهانی تبدیل می‌شود. در ادامه این مقاله، برخی از بیماری های کشنده در طول تاریخ که تبدیل به پاندمی شده‌اند را معرفی خواهیم کرد. در مالتینا بلاگ با ما همراه باشید.
آبله
آبله یک بیماری بسیار قدیمی است که به دوران مصر باستان بازمی‌گردد. پیش از ریشه‌کن شدن بیماری آبله از طریق مایه‌کوبی، این بیماری یکی از بیماری های کشنده در طول تاریخ به شمار می‌آمد و ۳۰ درصد افراد مبتلا به این بیماری را از بین می‌برد.
در قرن هجدهم در اروپا تخمین زده می‌شود که این بیماری به تنهایی موجب مرگ ۶۰ میلیون نفر شده باشد. با ورود مهاجران اروپایی در قرن شانزدهم به خاک آمریکا، تقریبا تمام افراد بومی جان خود را از دست دادند. بیماری آبله به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در تسخیر تمدن‌های اینکا و آزتک توسط اسپانیایی‌ها تلقی می‌شود.
در نهایت، بیماری آبله به دنبال یک کمپین جهانی ایمنی‌سازی به رهبری سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۱۹۸۰ ریشه‌کن شد. آخرین مورد طبیعی گزارش شده به سال ۱۹۷۷ در کشور سومالی بازمی‌گردد. از آن زمان، تنها موارد گزارش شده به یک حادثه آزمایشگاهی در بیرمنگام انگلستان در سال ۱۹۷۸ نسبت داده می‌شوند که موجب مرگ یک نفر و شیوع بسیار محدودی شد.
بیماری سل
بیماری سل که با TB نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از بیماری های کشنده در طول تاریخ بشریت است. اولین شواهد و گزارش‌ها از این بیماری در برخی از مومیایی‌های مصری از ۳۰۰۰ تا ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد (BC) یافت شده‌اند.
بر اساس اطلاعات موجود در کتابخانه دانشگاه هاروارد، در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بیماری سل بیشتر از هر بیماری دیگری موجب مرگ و میر شده است. بیماری سل در اثر یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوسیز ایجاد می‌شود که معمولا به ریه‌ها حمله می‌کند اما می‌تواند سایر اندام‌های بدن از جمله کلیه، ستون فقرات و مغز را تحت تاثیر قرار دهد.
در اواخر قرن نوزدهم، بین ۷۰ تا ۹۰ درصد از جمعیت شهری اروپا و آمریکای شمالی به باسیل سل آلوده شدند و ۸۰ درصد از افراد مبتلا به سل در اثر این بیماری جان خود را از دست دادند. امروزه، سل در کشورهای توسعه‌یافته و ثروتمند به ندرت گزارش می‌شود اما طبق گفته‌ی سازمان بهداشت جهانی بعد از HIV/AIDS دومین بیماری کشنده در سراسر جهان است. در سال ۲۰۱۲، ۸/۶ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا شدند و ۱/۳ میلیون نفر در اثر آن جان خود را از دست دادند.
در افراد با سیستم ایمنی ضعیف احتمال ابتلا به سل بیشتر است. از این رو، بیماری سل در کشورهایی که تعداد مبتلایان به ویروس ایدز بیشتر است، شایع‌تر می‌باشد.
مالاریا
بیماری مالاریا هنوز هم یک مشکل اساسی در کشورهای در حال توسعه خصوصا در بخش‌های جنوبی صحرای آفریقا به شمار می‌رود تا جایی که حدود ۹۰ درصد از کل مرگ و میر در اثر این بیماری است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می‌زند که در سال ۲۰۱۲، حدود ۲۰۷ میلیون مورد مالاریا در سراسر جهان گزارش شده‌اند که در نهایت منجر به ۶۲۷ هزار مرگ شد.
مالاریا در دورانی بیماری همه‌گیر بومی اروپا بود اما در قرن بیستم ریشه‌کن شد. با این وجود، مواردی از سال ۲۰۰۹ در یونان دوباره گزارش شده‌اند. این بیماری توسط انگلی ایجاد می‌شود که از طریق گزش پشه‌های آلوده به افراد منتقل می‌شود.
طاعون جوستینین
طاعون جوستینین در ۵۴۱-۵۴۳ بعد از میلاد اولین پاندمی ثبت شده در تاریخ است. بیماری که در یک منطقه گسترده همه‌گیر شد و مردم زیادی را تحت تاثیر قرار داد. این بیماری از نام امپراتور امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی) گرفته شده است. شیوع این بیماری از اتیوپی آغاز شد و در سرتاسر این امپراتوری گسترش یافت. در طی دویست سال این همه‌گیری چندین بار تکرار شد و در مجموع ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر اروپای مدیترانه‌ای کشته شدند.
اکنون می‌دانیم که طاعون در اثر باکتری به نام یرسینیا پستیس ایجاد می‌شود که اغلب جوندگان کوچک مانند موش و سنجاب را آلوده می‌کند. این بیماری معمولا از طریق نیش کک آلوده به انسان منتقل می‌شود.
وبا
وبا یک نوع عفونت حاد است که از غذا یا آب آلوده انتقال می‌یابد. این بیماری برای اولین بار بین سال‌های ۱۸۳۱ و ۱۸۳۲ به اروپا و آمریکای شمالی شیوع پیدا کرد اما از قرن‌ها قبل در هند یکی از بیماری های کشنده در طول تاریخ محسوب می‌شد. علائم این بیماری عبارتند از گرفتگی عضلات، استفراغ و اسهال.
این اپیدمی در اواخر قرن نوزدهم در اروپا و آمریکا از بین رفت اما همچنان در کشورهای فقیر ادامه داشت.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که هنوز هم بین ۳-۵ میلیون مورد از بیماری وبا در سال گزارش می‌شوند. این سازمان در وب سایت خود بیان کرده است: «اخیرا، ظهور مجدد وبا به موازات افزایش روزافزون جمعیت آسیب‌پذیر در شرایط غیر بهداشتی مشاهده شده است».
طاعون خیارکی یا سیاه مرگ
طاعون خیارکی که با عنوان سیاه مرگ نیز شناخته می‌شود که از بیماری های کشنده در طول تاریخ است که در اواسط دهه ۱۳۰۰ از آسیای میانه خارج شده و از طریق مسیرهای تجاری به اروپا، آسیا و مناطقی از آفریقا گسترش یافت. این بیماری موجب مرگ حدود ۳۰ درصد از مردم اروپا و نیمی از مردم در چین شد.
در کنار بیماری و مرگ، طاعون خیارکی موجب ایجاد ترس، وحشت و آشفتگی شد. اپیدمی‌های کوچک‌تر طی قرن‌ها ادامه داشت و آخرین مورد مهم در انگلستان در سال ۱۶۶۵ گزارش شد.
آنفلوآنزای اسپانیایی
بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان بین سال‌های ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ جان خود را از آنفلوانزای اسپانیایی از دست دادند. نام آنفلوانزای اسپانیایی به این دلیل شهرت یافت که رسانه‌های اسپانیایی نسبت به سایر دولت‌های اروپایی که از ترس تضعیف روحیه عمومی اخبار را کنترل می‌کردند، گزارش‌های بدون سانسوری را در مورد این همه‌گیری منتشر کردند.
حدود ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان در طی سه موج این اپیدمی به آنفلوانزا مبتلا شدند. ویروس‌های آنفلوانزا همچنان در حال تکامل هستند و همچنان هم موجب ترس و وحشت عموم می‌شوند. در سال ۲۰۰۹، آنفلوانزای خوکی موجب کشته شدن حدود ۵۷۶ هزار نفر در مکزیک و جنوب آمریکا شد.
فلج اطفال
بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت یک بیماری ویروسی است که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به فلج و حتی مرگ شود. این بیماری در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ در سراسر اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزلند به سطح پاندمی رسید. شیوع این بیماری وحشت ایجاد کرد و منجر به ممنوعیت سفر بین شهرهای ایالات متحده شد.
در اوج بیماری در سال ۱۹۵۲، ۳۱۴۵ آمریکایی در اثر فلج اطفال جان خود را از دست دادند و ۲۱۲۶۹ نفر نیز فلج شدند. در اسناد مربوط به دوران باستان، بیماری‌های فلج کننده شبیه به فلج اطفال ذکر شده‌اند اما شیوع آن در اروپا و آمریکا تا قرن نوزدهم گزارش نشده است.
اکنون واکنش فلج اطفال در دسترس عموم است و امید می‌رود که این ویروس در طی دهه آینده در سراسر جهان ریشه‌کن شود.
HIV/AIDS
ویروس HIV، ویروسی که موجب سندرم/عارضه نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) می‌شود، از زمان اولین گزارش در سال ۱۹۸۱، به یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت در سطح جهان تبدیل شد.
از آن زمان، حدود ۷۵ میلیون نفر در سراسر جهان به HIV مبتلا شده‌اند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، صحرای آفریقا به شدت تحت تاثیر این ویروس قرار گرفته است و از هر ۲۰ بزرگسال تقریبا یک نفر با HIV زندگی می‌کند.
سارس
اعتقاد بر این است که سندرم تنفسی حاد شدید در نهایت پس از گزارش موارد متعدد در سال ۲۰۰۳ شناسایی شد. به احتمال زیاد این بیماری از خفاش شروع شد، در بین گربه‌ها گسترش یافت و در نهایت در چین و ۲۶ کشور دیگر به انسان منتقل شد و ۸۰۹۶ نفر را آلوده کرده و موجب مرگ ۷۷۴ نفر شد.
بیماری سارس با مشکلات تنفسی، سرفه خشک، تب و سردرد و بدن درد مشخصه‌بندی شده و از طریق قطرات تنفسی ناشی از سرفه و عطسه پخش می‌شود.
تلاش‌های قرنطینه موثر واقع شد و تا جولای، ویروس مهار گردید و از آن زمان دوباره ظهور نیافته است. کشور چین به دلیل تلاش برای سرکوب اطلاعات در مورد ویروس در ابتدای شیوع مورد انتقاد قرار گرفت. بیماری سارس توسط متخصصان بهداشت جهانی به عنوان زنگ خطری برای بهبود واکنش به همه‌گیری‌ها شناخته شده است و از تجربیات این دوره برای مقابله و کنترل بیماری‌هایی همچون H1N1، ابولا و زیکا استفاده شد.
کووید ۱۹
در تاریخ ۱۱ مارچ سال ۲۰۲۰، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ویروس کووید ۱۹ رسما به یک پاندمی تبدیل شده است. این ویروس در عرض سه ماه در ۱۱۴ کشور شیوع پیدا کرد و افراد بسیار زیادی را تحت تاثیر قرار داد. کووید ۱۹ در اثر کرونا ویروس جدید ایجاد می‌شود که مواردی از آن قبلا گزارش نشده است. علائم این بیماری عبارتند از مشکلات تنفسی، تب و سرفه که می‌تواند منجر به عفونت ریه و در نهایت مرگ شود. همانند بیماری سارس، کووید ۱۹ نیز از طریق قطرات تنفسی انتقال می‌یابد.
اولین مورد گزارش شده در کشور چین در ۱۷ نوامبر سال ۲۰۱۹ در استان هوبئی بود اما شناسایی نشد. هشت مورد دیگر در ماه دسامبر گزارش شده‌اند که محققان آن‌ها را به یک ویروس ناشناخته نسبت داده‌اند. بدون وجود واکسن، این بیماری تا اواسط ماه مارچ به خارج از مرزهای چین گسترش یافت و هم اکنون بیش از ۱۶۳ کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در تاریخ ۱۱ فوریه، این عفونت به طور رسمی کووید ۱۹ نامگذاری شد.
بر اساس آمارهای مرگ و میر این بیماری در سراسر جهان، کووید ۱۹ یکی از بیماری های کشنده در طول تاریخ است که بدون کشف واکسن همچنان تاخت و تاز می‌کند.
منابع:
