منتقدان یکی از سخت‌ترین مشاغل دنیا را در اختیار دارند. آن‌ها باید نقد درست و صحیحی را ارائه داده و در عین پرداختن به موضوع به شکلی استادانه، جوانب منفی آن را به درستی دریافته و به شکلی قابل درک به مخاطب، ارائه دهند. ساختن یک فیلم یا نوشتن یک کتاب، ماه‌ها طول می‌کشد و نقد آن شاید تنها چند روز زمان ببرد. از این جهت روش‌های نقد صحیح و انتقاد سازنده، اهمیت بسیار زیادی دارد. برای داشتن درک بهتری از این موضوع، در ادامه با وبلاگ مالتینا همراه باشید.
روش‌های نقد درست
اغلب منتقدان حرفه‌ای، افرادی سخت‌گیر هستند که به تمام زوایای یک فیلم، کتاب یا محصول به شکلی ریزبینانه و البته توام با سخت‌گیری کامل نگاه می‌کنند. بر خلاف این که به نظر می‌رسد این افراد مغرضانه نظرات منفی ابراز می‌‍‌‌دارند، اما در واقع حرفه‌ای‌های این حوزه هیچ موضع‌گیری شخصی نداشته و موضوع مورد بحث را کاملا بی‌طرف و از نگاه یک بیننده یا خواننده، بررسی می‌کنند. به واقع نیز باید همین طور باشد، یک انتقاد صحیح باید از نگاه عموم مردمی که در مواجه با آن محصول هستند، صورت بگیرد. در حقیقت منتقد باید ذره بین خود را مقابل چشم مخاطب گرفته و از دریچه نگاه او به فیلم، کتاب و غیره بپردازد. این نقد می‌تواند سازنده بوده و باعث شود تا آثار بعدی به مراتب کیفیت برتری داشته باشند.
وظیفه منتقد در جامعه بسیار پررنگ و حائز اهمیت است. در صورتی که نقد درست و سازنده نداشته باشیم، عموم مردم شاید تفاوت یک فیلم صرفا تجاری و به قصد درآمدزایی را با یک اثر که علاوه بر درآمدزایی، حرفی برای گفتن داشته و سطح فرهنگی جامعه را ارتقا داده است، قائل نشوند. این منتقد است که توجهات را به این سمت جلب کرده و ماهیت اصلی یک فیلم را فاش می‌کند. بنابراین اهمیت زیادی دارد که شکل صحیح انتقاد را دانسته و منصفانه آن را به کار بگیریم.
برای داشتن یک نقد درست باید در جانب مخاطب آن قرار گرفته و نکات مثبت و منفی موضوع را به خوبی درک کنیم.
روش‌های نقد درست فیلم
خواه فیلم مورد نظر که قصد نقد آن را داریم، یک اثر هنری و شاهکار بوده یا تنها باجه‌ای باشد، به هر حال چون مردم به تماشای آن می‌‍نشینند، ارزش نقد کردن را دارد. نقد درست یک فیلم باید توأم با اطلاع رسانی و بازبینی آن از وجوه مختلف بوده و در عین حال تمام ماهیت فیلم را فاش نکند. جالب است بدانید که نقد یک فیلم اگر به شکلی هنرمندانه و استادانه انجام شود، خود می‌تواند یک اثر هنری بوده و ارزش بارها دوره کردن را داشته باشد.
برای نقد یک فیلم، باید از یک واقعیت یا یک نظر قانع کننده درباره آن شروع کنید. به این شکل فورا توجه خواننده نقد خود را به دست آورده و او را تا انتها با خود همراه می‌سازید. اما نباید تمام نظر خود درباره فیلم را در همان ابتدا عنوان ساخته و خیال خواننده را از هر حیث راحت کنید. بلکه باید این فرصت را به وجود آورید که وی با خواندن و دنبال کردن نقد شما، به دنبال نظری که درباره بخش‌های مختلف فیلم دارید، باشد.
به نقد بخش‌های مختلف فیلم پرداخته و برای انتقادهای خود، شاهد و قرائن واقعی و منطقی بیاورید. به یاد داشته باشید که نقد بی‌اساس که گواهی برای ادعاهای آن وجود نداشته باشد، به هیچ وجه ارزشمند و قابل اتکا نخواهد بود. به طور مثال اگر می‌خواهید رویدادی از فیلم را مورد انتقاد شدید قرار داده و آن را جعلی بخوانید، باید علت دقیق را ذکر کرده و صحنه درست یا اشتباه کارگردانی و مدل درست آن را عنوان سازید.
یا در مثالی دیگر اگر می‌خواهید در فیلم پارک ژوراسیک، نقدی به صحنه فرار از دست دایناسور داشته باشید، عنوان ساختن این که فرار قهرمان زن با کفش پاشنه بلند از چنگ دایناسور، تقلبی و بسیار غیرواقعی به نظر می‌رسد، مناسب خواهد بود. عدم اشاره به کفش پاشنه بلند، می‌توانست منفی خواندن این صحنه را از نظر مخاطب، بی‌معنی سازد. به این شکل شما ضمن اشاره به ضعیف بودن صحنه فرار زن از دایناسور، هیچ علتی برای ایده خود ارائه نداده‌اید. اما به محض آن که به کفش پاشنه بلند و ناهمگونی‌اش با فضای جنگلی و فرار یک قهرمان اشاره می‌کنید، مخاطب آن را از شما می‌پذیرد.
در نقد یک فیلم باید به فیلم نامه، انتخاب بازیگران، طراحی صحنه، کارگردانی، موسیقی فیلم و حتی تیتراژ آغازین و پایانی آن پرداخته شود. این‌ها چیزهایی هستند که نقد یک فیلم را کامل کرده و خود نقد به یک اثر جاودانه تبدیل می‌شود.
همین طور دنبال کنید: نقد و بررسی فیلم آب های تیره و حقایق وحشتناک از ظروف تفلون
در نهایت همیشه از نقد خود نتیجه‌گیری داشته باشید. به یاد بسپارید مردم نقد شما را می‌خوانند تا نتیجه بگیرند که آیا می‌خواهند این فیلم را تماشا کنند یا خیر! (اگر چه برخی نیز پس از مشاهده فیلم، با خواندن نقد آن، نگاه بهتری نسبت به ماهیت فیلم به دست می‌آورند.) اگر چه در نهایت یک دکمه ببین یا نبین را روشن نمی‌کنید، اما باید برآوردی نسبی از آن چه در فیلم رویداده به مخاطب خود ارائه دهید تا بتواند پس از دنبال کردن فراز و نشیب‌های انتقادی شما، یک تصمیم کلی در خصوص آن فیلم خاص بگیرد. به طور مثال می‌گویید: “این ممکن است یک فیلم عالی نباشد، حتی نمی‌توان آن را یک فیلم خوب نامید. اما هیجانی که در لحظات مختلف فیلم احساس می‌شود و زیبایی آن‌ها در چیدمان زمان، به هر ترتیب ضربان قلب بیننده را بالا خواهد برد.” به این شکل خواننده می‌داند که علی رغم کم ارزش بودن فیلم به لحاظ هنری، شانس آن را دارد که با تماشای آن، کمی هیجان را تجربه کند. اینک او تصمیم گیرنده‌ای هشیار بوده و می‌داند که قرار است چه ارزش افزوده‌ای از این فیلم به دست بیاورد.
برای نقد درست فیلم باید شناخت خوبی نسبت به کارگردان و ماهیت آن فیلم داشته باشید.
روش‌های نقد درست کتاب
برای نقد درست کتاب باید نگاهی کامل و جامع نسبت به آن داشته و حداقل ۲ تا ۳ بار این کتاب را خوانده باشید. در بار اول خواندن یک کتاب، داستان خواننده را سوار بر خود کرده و پیش می‌برد و شاید کمتر بتوان به زوایای آن به شکلی منتقدانه نگاه کرد. از این جهت در بار دوم مرور کردن آن کتاب، می‌توان نقاط ضعف و قوت را بیرون آورده و آن‌ها را با زبان نقادانه، به مخاطب عرضه کرد. نقد کتاب نیز تشابه زیادی به نقد فیلم داشته و شاید در بسیار مواقع، پیچیده‌تر از آن نیز باشد. در نقد یک فیلم، جلوه بصری آن در مقابل ما قرار داشته و در نقد کتاب باید حضور ذهن بیشتری بر محتوای نوشتاری داشته باشیم.
در نقد درست کتاب، باید ابتدا نسبت به نویسنده آن، شناخت خوبی به دست بیاورید. آثار قبلی وی را دنبال کرده و خط فکری او را بشناسید. در مرحله بعدی حتما به پیشگفتار آن به خوبی بپردازید. پیشگفتار یک کتاب، جلوه خوبی از آن چیزی که نویسنده قصد ارائه‌اش را داشته، به شما خواهد داد. پس از آن در حین آن که کتاب را خوانده و پیش می‌روید، نکات مهم بولد و برجسته آن را (به لحاظ مثبت و منفی)، روی یک کاغذ یا برگه نوت خود در سیستم کامپیوتری، وارد کنید. به این شکل در زمان نوشتن نقد کتاب، می‌توانید پرداخت مناسبی نسبت به وجه‌های مختلف آن داشته باشید.
در نوشتن نقد کتاب، باید در زمینه موضوع آن، آگاهی و شناخت داشته باشید. به طور مثال اگر شما چیزی از دنیای روانشناسی نمی‌دانید، به هیچ وجه کاندید مناسبی برای نوشتن نقد یک کتاب روانشناسی نیستید.
در نهایت نیز نقد خود را دروه کرده و از آن یک جمع بندی حاصل کنید. این جمع بندی به خواننده نقد شما، خط فکری می‌دهد که آیا کتاب برای او ارزش وقت گذاشتن و مطالعه دارد یا خیر. البته قرار نیست به جای خواننده تصمیم گرفته و از پیش وی را محکوم به خواندن یا کنار گذاشتن کتاب نمایید، بلکه اطلاعات نهایی شما، وی را به یک تصمیم‌گیری هشیارانه هدایت می‌کند.
برای انتقاد از یک نویسنده و نقد خوب کتاب او، باید کارهای قبلی این نویسنده را دنبال کرده و تمامی بخش های کتاب را با نگاهی موشکافانه دنبال کرده باشید.
روش‌های نقد صحیح محصول
برای نقد درست یک محصول باید شناخت خوبی نسبت به ماهیت آن داشته یا به دست بیاورید. به طور مثال اگر قرار است شما یک کارت شبکه یا یک مودم را نقد کنید، باید نسبت به ساختار، عملکرد و … آن، آگاهی داشته باشید. همین طور اگر می‌خواهید یک فرش دستباف را نقد کنید، باید در حوزه تار و پود فرش، روش بافت آن، جنس نخ‌ها و غیره خبره باشید. بدیهی است که من به عنوان شخصی که شناختی نسبت به خودرو ندارم، نمی‌توانم منتقد خوبی در خصوص خودروها باشم و در صورتی که بخواهم به چنین کاری دست بزنم، قطعا به جای منتقد به یک مقلد ناشی، تبدیل خواهم شد.
از این روی برای نقد درست محصول پس از آن که احراز توانایی خود نسبت به شناخت آن را انجام دادید، باید به عنوان مصرف کننده به موضوع نگریسته و عملکرد محصول را تحت نقد قرار دهید.
در نقد درست محصول، مشخصات آن بررسی شده و بدون آن که مقایسه مستقیم با کالای دیگری، انجام شود، این مشخصات در کفه ترازو گذاشته خواهند شد.
به طور مثال در نقد یک پلوپز، به مدت زمان پخت اشاره می‌کنیم که اگر ۴۵ دقیقه است، می‌توانست ۳۰ دقیقه بوده و مانند سایر مدل‌های موجود در بازار، سریع‌تر فرآیند پخت را انجام دهد. (اما قرار نیست در این نقد، اشاره مستقیم به محصولی از یک برند دیگر داشته باشیم.)
همین طور نقد محصول غالبا با ذکر کردن مشخصات آن آغاز شده و سپس مشخصات و تاثیر آن‌ها در کارکرد محصول، به بررسی گذاشته می‌شوند. در نهایت نیز یک جمع بندی کلی نسبت به برآورد کارایی محصول به مخاطب ارائه می‌شود، بدون آن که تصمیم‌گیری قطعی نسبت به مناسب بودن آن برای خرید ارائه شود.
پیشنهاد مطالعه: فیلم انگل | نقد و بررسی فیلم انگل برنده اسکار ۲۰۲۰
برای نقد صحیح محصول باید تمامی مشخصات و ویژگی های آن را به تفکیک بررسی کنید.
اصول نگارشی نقد خوب
برای نوشتن یک نقد درست، باید مراحل زیر را در نظر داشته باشید:
- یک مقدمه نوشته و توضیح کوتاهی در خصوص ماهیت موضوع نقد بدهید.
- سپس وارد بدنه نقد شده و آن را بخش بندی کرده و برای قسمت‌های مختلف فیلم، کتاب یا محصول، زیرتیترهای درستی قائل شوید. اگر خواننده می‌خواهد نقد شما درباره بخش پایانی فیلم را بخواند، باید این بخش در متن نقد، برای وی به طور مستقل، قابل دسترسی بوده و او در لابه لای متن شما به دنبال آن نگردد.
- در نهایت جمع بندی فراموش نشود. در تمام نقدهای استادانه، به یک جمع بندی کلی نیازمند هستیم تا چکیده‌ای از تمام مطالب گفته شده را در خود جای داده باشد.
جمع بندی
روش‌های نقد صحیح را در بالا خواندیم. انتقاد در بیشتر مواقع گزنده بوده و برای افراد آزاردهنده است، اما یک نقد درست می‌تواند مخاطب خود را به اوج برساند. شما معمولا انتقاد خود را چطور عنوان ساخته و برای عادلانه بودن آن، رعایت چه اصولی را مهم می‌دانید؟
منابع: guides.library ، wikihow ، newyorker
