وقتی بر سر دو راهی قرار می‌گیریم بهترین کار یاری خواستن از خداوند است. راه‌های مختلفی برای ارتباط برقرار کردن با خدا وجود دارد. برترین و بهترین راه دعا است. دعا یعنی طلب و درخواست بنده از خدا برای رسیدن به خواسته‌ها. در آیات و روایات آنقدر به دعا کردن سفارش شده‌ایم که از آن با تعابیری چون سلاح مؤمن و نور آسمان‌ها و زمین یاد شده است. با این وجود گاهی برای تصمیم‌گیری در تنگناهای زندگی دچار مشکل می‌شویم، در این شرایط نیاز پیدا می‌کنیم، کسی کمکمان کند تا با دلی قرص و عزمی راسخ قدم در راه زندگی بگذاریم.استخاره، راهی است که از طریق آن می‌توانیم به نحوی با خداوند مشورت کرده و خیر و شر عمل یا تصمیممان را بسنجیم. البته استخاره هم مانند تمام اعمال دینی و مذهبی آداب و رسوم و شرایطی دارد که در این مقاله سعی کرده‌ایم به طور مفصل به آن بپردازیم.
استخاره چیست؟
استخاره از ریشه‌ی «خیر» و از باب استفعال است. استخاره در لغت به معنای طلب خیر و بهترین است؛ و در اصطلاح به معنای واگذاردن انتخاب به خدا در هنگام شک و تردید است. جالب است که بدانید استخاره، اختصاص به شیعیان و یا مسلمانان ندارد؛ هر چند هر دین و آیینی آداب مخصوص به خود را برای این کار دارد. رواج این امر در بین پیروان مسیحیت و زرتشتی، شاید بیانگر ریشه‌های فطری استخاره باشد.
استخاره آداب خاصی دارد، خواندن سوره‌هایی از قرآن (اغلب توحید)، صلوات بر پیامبر (ص) و خاندانش و گفتن ذکر از جمله‌ی آنها است. گفته شده اصل بر آن است که هر کس برای خود استخاره کند، هر چند رجوع به عالمان دینی نیز برای استخاره مرسوم است.
استخاره یا تفأل؟
تفأل در علوم دینی به دو معنا به کار می‌رود. معنای اول، یعنی تعبیری خاص از آیات قرآن یا عبارات کتب بزرگان (مانند تفأل به حافظ). در بسیاری از روایات از واژه‌ی تفأل به صورت مترادف با استخاره استفاده شده است. البته در حدیثی از امام صادق (ع) آورده شده است: لا تتفال بالقرآن (کافی، جلد۲، صفحه ۶۲۹)؛ البته اصالت این حدیث محل تردید است.
تفأل در معنای دیگر خود مترادف با تشاؤم (تعبیر به شوم کردن) است. یعنی فال بد زدن و بعضی چیزها را نحس شمردن. این معنای تفأل در علوم دینی نهی شده و ربطی به معنای استخاره‌ی آن ندارد.
روش‌های استخاره
استخاره با نماز و دعا
استخاره با این روش در منابع متعدد، به روش‌های مختلفی ذکر شده است. مرسوم‌ترین آنها که توسط ابن ادریس حلی نقل شده؛ این است که هر گاه انسان خواست کاری انجام دهد که نسبت به آن شک و تردید داشت، مستحب است دو رکعت نماز به جای آورد، پس از نماز به سجده رفته و صد مرتبه «أستخیرالله فی جمیع أموری خیرة فی عافی» بگوید، سپس هر چه خداوند به قلبش الهام کرد، همان کار را بکند.
استخاره با کاغذ
استخاره با کاغذ به دو روش متداول است. در روش اول که ساده‌تر هم هست، در یک کاغذ «اِفعَل» (به معنای انجام بده) و در کاغذ دیگر «لا تَفعَل» (به معنای انجام نده) نوشته می‌شود. استخاره کننده، پس از به جای آوردن آدابی خاص، از جمله خواندن دعای « يَا اللَّهُ إِنِّي أُشَاوِرُكَ فِي أَمْرِي هَذَا وَ أَنْتَ خَيْرُ مُسْتَشَارٍ وَ مُشِيرٍ فَأَشِرْ عَلَيَّ بِمَا فِيهِ صَلَاحٌ وَ حُسْنُ عَاقِبَة» یکی از دو کاغذ را برمی‌دارد و بر اساس آن عمل میکند.
روش دوم از امام صادق (ع) نقل شده و به این صورت است که استخاره با شش کاغذ انجام می‌شود. روی سه کاغذ عبارت «اِفعَل» و روی سه کاغذ دیگر عبارت «لاتَفعَل» نوشته می‌شود، ورقه‌ها زیر سجاده قرار داده شده و دو رکعت نماز خوانده می‌شود؛ در سجده صد مرتبه ذکر «أَسْتَخِيرُ اللَّهَ بِرَحْمَتِهِ خِيَرَةً فِي عَافِيَة» و سپس در حالت نشسته ذکر «اللَّهُمَّ خِرْ لِي وَ اخْتَرْ لِي فِي جَمِيعِ أُمُورِي فِي يُسْرٍ مِنْكَ وَ عَافِيَة» گفته می‌شود. در نهایت ورقه‌ها با هم مخلوط شده و یک به یک آنها خوانده می‌شود. اگر سه بار پشت سر هم اِفعَل آمد، کار را انجام داده و اگر لاتَفعَل آمد، کار را رها می‌کنیم. در غیر این صورت، به عبارتی که در پنج ورقه‌ی نخست بیشتر تکرار شده، عمل می‌کنیم. البته ابن ادریس حلی، استخاره با این روش را برگرفته از روایات نامعتبر می‌داند.
استخاره با تسبیح
روش‌های بسیاری برای استخاره با تسبیح ذکر شده است. یکی از این روش‌ها که توسط شیخ عباس قمی روایت شده، به این صورت است که پس از قرائت دعا، یک قبضه از تسبیح را گرفته و هشت تا هشت تا جدا می‌کنیم، اگر یک دانه ماند، کار بسیار خوب است، اگر دو دانه ماند، کار یک نهی دارد، اگر سه عدد ماند، انجام و ترک کار مساوی است، اگر چهار تا باقی ماند، کار دارای دو نهی است و اگر پنج یا هفت تا ماند، به گفته‌ی برخی زحمت و رنج و به گفته‌ی برخی ملامت در پی دارد. اگر شش دانه ماند بسیار خوب است و باید در انجام آن کار شتاب کرد. در صورتی که هشت دانه بماند، چهار نهی در آن کار وجود دارد.
استخاره با قرآن
استخاره با قرآن هم روش‌های بسیاری دارد اما ساده‌ترین آن در روایتی از امام صادق (ع) مطرح شده است. بر اساس این روایت اگر انسان مردد بود بین این که کاری را انجام دهد یا ندهد، وقتی برای نماز آماده شد، قرآن را بگشاید و به اولین چیزی که در آن دید، عمل کند. امروزه استخاره با قرآن، به صورت اینترنتی نیز رواج پیدا کرده‌اند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
پیشینه‌ی استخاره
پیش از اسلام، نوعی از استخاره با عنوان «استقسام به ازلام»، نزد اعراب رایج بود. آنها برای آگاهی از اراده‌ی خدایان خود (بت‌ها) در کلیه‌ی امور زندگی، از استقسام به ازلام استفاده می‌کردند. برای این کار روی سه تیر، یکی از عبارات «اَمَرنی ربّی»، «نَهانی ربّی» و «غَفل» را می‌نوشتند و در ظرفی می‌انداختند؛ سپس یکی از آنها را بیرون می‌آوردند. اگر امر بود، به آن عمل می‌کردند، اگر نهی بود، رهایش می‌کردند و اگر پوچ بود، آنقدر این کار را تکرار می‌کردند تا امر یا نهی بیاید.
استخاره‌های معروف
- محمدعلی شاه قاجار؛ او برای کارهای مختلف، از جمله به توپ بستن مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۷ و تبعید برخی افراد استخاره می‌کرد.
- ناصرالدین شاه قاجار؛ در سال ۱۲۹۶، دولت انگلیس تصمیم گرفت برای مدتی نامعلوم حاکمیت هرات را به ایران بازگرداند، ناصرالدین شاه پس از مشورت‌های بسیار به استخاره متوسل شد.
- عبدالکریم حائری یزدی؛ آیت الله حائری مؤسس حوزه‌ی علمیه‌ی قم بود. او در سال ۱۳۴۰ به قم سفر کرد، در آن سفر عده‌ای از علمای قم از وی خواستند تا در قم بماند، آیت الله حائری در ابتدا تردید داشت اما پس از استخاره تصمیم گرفت تا در قم بماند.
- آیت الله هاشمی رفسنجانی؛ درباره‌ی تصمیم برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ استخاره کرد که هم خوب آمد و هم گفت به نتیجه نمی‌رسی اما آثارش خوب است.
مشروعیت استخاره
در میان انواع استخاره، استخاره با قرآن و تسبیح در بین مسلمانان و به ویژه شیعیان رواج بیشتری دارد. برخی از اهل سنت از جمله شیخ محمود شلتوت، ضمن تقبیح استخاره با قرآن و تسبیح، آن را مصداق عمل جاهلانه‌ی استسقام بالازهام دانست که نوعی قمار بوده و در آیه‌ی سوم سوره‌ی مائده حرام اعلام شده است. او استخاره را عملی غیر عقلانی و نوعی شعبده می‌دانست؛ به ویژه استخاره با قرآن که با شأن عقلانی و هدایتی قرآن منافات دارد.
آیت الله صافی گلپایگانی، در زمان حیات شیخ شلتوت نامه‌ای به ایشان نوشت و از مشروعیت استخاره دفاع کرد. در بخشی از این نامه گفته شده تفاوت پارادایمی بین استخاره و استسقام وجود دارد؛ چرا که استخاره در چهارچوب و پارادایم توحیدی معنا پیدا میکند، ولی استسقام این‌گونه نیست.
چه زمانی استخاره جایز است؟
در آموزه‌های دینی بیش از هر چیز به اهمیت تعقل و تفکر در تصمیم‌گیری تأکید شده است. انسان وقتی قصد انجام کاری را کرد، بهتر است ابتدا در انجام آن، خوب تفکر کرده و نیک و بد آن را خود بسنجد. اگر موفق به تصمیم‌گیری نشد، در مرحله‌ی بعد به مشورت با افراد دارای صلاحیت می‌پردازد. اهمیت مشورت نزد خداوند در حدی است که سوره‌ای از قرآن (شوری) به این امر اختصاص یافته است. درنهایت، اگر با وجود طی کردن دو مرحله‌ی قبل، موفق به تصمیم‌گیری نشدیم، می‌توانیم به استخاره با قرآن روی آوریم. بر اساس آموزه‌های دینی استخاره با قرآن ، پایین‌ترین درجه در تصمیم‌گیری است و نباید جایگزین مراحل قبل شود.
آداب و شرایط استخاره
- استخاره در مورد واجبات و محرمات جایز نیست.
- استخاره‌های مکرر جایز نیست و ملاک، فقط یک استخاره است.
- در بعضی روایات گفته شده که هیچ الزامی در عمل به نتیجه‌ی استخاره وجود ندارد، اما در بعضی دیگر آمده اگر جواب استخاره خوب آمد، الزامی به انجام آن نداریم؛ اما اگر بد آمد، ملزم به انجام هستیم.
- به گفته‌ی علامه مجلسی، درست‌تر آن است که هر کس برای خود استخاره کند، اما در صورت درخواست از دیگری، باید نزد کسی استخاره کرد که عالم به قرآن باشد.
- استخاره برای رفع تردید و شک در کارهای مباح است، نه کارهای خیر. همان‌گونه که حافظ هم می‌گوید: هر گه که دل به عشق دهی خوش دمی بود / در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست
- صاحب جواهر معتقد است استخاره با تسبیح، یا هر چیز قابل شمارشی مانند سنگریزه صحیح است؛ هر چند بهتر است استخاره با تربت امام حسین (ع) انجام شود.
- قبل از استخاره آدابی مانند خواندن دعاهای مخصوص، قرائت برخی سوره‌های قرآن و فرستادن صلوات بر محمد (ص) و خاندانش سفارش شده است.
مکان و زمان استخاره
مکان: شهید اول معتقد است، بهتر آن است که استخاره با دعا در مسجد و حرم‌ها باشد. در برخی روایات نیز به استخاره در حرم امام حسین (ع) اشاره شده است.
زمان: استخاره با قرآن، بهتر است در زمان نماز انجام شود، اما درمورد سایر انواع استخاره، زمان خاصی ذکر نشده است. فیض کاشانی در کتاب خود با عنوان «تقویم المحسنین» برای استخاره با قرآن در هر روز هفته، ساعات خاصی را ذکر است. این ساعات بر اساس شهرت در میان اهل ایمان بوده و در هیچ حدیثی وارد نشده‌اند.
نظر برخی مراجع درباره‌ی استخاره
آیت الله خمینی (ره)
اگر انسان به کلی در امری متحیر ماند، به گونه‌ای که نه عقل، او را به خوبی و بدی آن راهنمایی کرد و نه عاقل دیگری راه خیر و شر را به او فهماند، و نه خداوند در آن کار فرمان و تکلیفی داشت که راهنمای او باشد؛ این جا دین‌داران می‌گویند خدای عالم که پناه بی‌چارگان و دادرس افتادگان است، در حالت تحیّر و دودلی؛ که در آن حال، انسان بیشتر از همهٔ حالات، محتاج به دستگیری است؛ خداوند متعال از عالم رأفت و رحمت و مهربانی‌اش، یک راه امیدی بر روی انسان باز کرده است.
اگر انسان با این حال اضطرار به او پناه ببرد و از او راهنمایی جوید و عرض کند: «بارالها، این وقتی است که عقل ما و دیگران در پیدا کردن راه خوب و بد، وامانده‌است و راه چاره برای ما نیست، تو که چاره‌ساز بی‌چارگان و عالم به اسرار پنهانی، ما را به یک سوی کار راهنمایی کن و ارادهٔ ما را به یک طرف قوی کن، تو به ما دل‌گرمی ده و از ما دستگیری کن» در این صورت، خدای جهان، که قادر بر پیدا و نهان است، یا دل او را به یک سو می‌کشاند و راهنمای قلب او می‌شود که او مقلب القلوب است، یا دست او را به یک طرف تسبیح می‌اندازد، یا به وسیلهٔ قرآن (استخاره با قرآن)، دل او را گرم میکند.
آیت الله مکارم شیرازی
استخاره نوعی مشورت با خداوند است بدین معنی که اگر انسان در انجام یا ترک کاری مردد شود ابتدا در اطراف آن و آثار و لوازم و توابع‌اش فکر و اندیشه میکند اگر به نتیجه‌ای رسید طبق آن عمل میکند وگرنه با افراد کاردان و با تجربه و آگاه در مورد آن مشورت میکند، اگر به نتیجه رسید طبق آن عمل میکند؛ در غیر این صورت با خداوند از طریق استخاره مشورت میکند و مطابق آن عمل می‌نماید.
البته عمل به استخاره واجب نیست ولی خوب است بی‌جهت با آن مخالفت نگردد مگر این که مدت زمانی بگذرد که در این صورت مخالفت با آن پس از پرداخت صدقه‌ای بی مانع است. همین‌طور تکرار استخاره نیز جایز نیست مگر این‌که مدت زمانی از استخاره بگذرد یا شرایط استخاره تغییر کند.
آیت‌الله سیستانی
قدر متیقن از مواردی که استخاره در آن مشروع است، موردی است که بعد از مشورت از اهلش نتیجه نگیرید و در تحیر بمانید. مخالفت با استخاره‌ی انجام شده حرام نیست ولی ممکن است موجب پشیمانی شود، مگر این‌که موضوع استخاره را تغییر دهید یا قبل از انجام آن کار، صدقه داده شود تا بلا دفع گردد.
آیت الله خامنه ای
استخاره براى رفع حيرت و ترديد در انجام کارهاى مباح است، اعم از اينکه ترديد در اصل عمل باشد يا در چگونگى انجام آن. بنابراين در کارهاى خير که در آنها حيرت وجود ندارد، استخاره لازم نيست و همچنين استخاره براى آگاهى از آينده شخص يا عمل نمىباشد. جواز استخاره با قرآن يا تسبيح اختصاص به مورد خاصى ندارد، بلکه در هر امر مباحى که شخص راجع به آن ترديد و حيرت داشته باشد به طورى که قادر بر اتخاذ تصميم نباشد، مىتوان استخاره گرفت. از نظر شرعى عمل به استخاره واجب نيست هرچند بهتر است انسان با آن مخالفت نکند.
آیت‌الله جوادی آملی
گاهی بین دو کار متحیر یا مردد می‌شویم و نمی‌دانیم کدام حق و کدام باطل است. امام باقر(ع) گفت شما همه امورتان همانند عقاید، اخلاق، گفتار و اعمالتان را بر قرآن کریم عرضه کنید و اهل تفسیر باشید، نه استخاره. خیلی به ما دستور استخاره ندادند. استخاره کردن دو قسم است. یک دعای مخصوص استخاره است که ابتدا و انتهای آن نور است و در دعای سی‌وسوم صحیفه سجادیه هست. هر کسی تصمیم گرفت کاری را انجام دهد، اگرچه به حسب ظاهر خیر است، اما خیر آن را از خدا بخواهد و همین‌طور وارد کار نشود.
این یک دستور اکید اسلامی است و جزء سنن ما می‌باشد و بسیار کار خوبی است. دعای استخاره و «طَلَب خیر کردن» یعنی خدایا! من در مورد این کار فکر کردم و چون دیدم که به حسب ظاهر مصلحت است، انجام می‌دهم. من که از عواقب آن خبر ندارم و تو خیر مرا در این کار قرار بده.
اما آن استخاره که انسان قبل از این که فکر و مشورت کند و قبل از این که آن را مورد ارزیابی قرار دهد، فوراً به قرآن تفأل بزند، این کار را خیلی به ما دستور ندادند. البته در موقع حیرت که انسان واقعاً متحیر شد، آن یک راه دیگری است. بنابراین اولا آن دعای استخاره فراموشمان نشود. ثانیاً در هر کاری فکر و تدبّر و مشورت و ارزیابی و تعقّل باشد و ثالثاً اگر واقعاً متحیّر شدیم که کدام کار برای ما صحیح و کدام کار ناروا است، آن وقت استخاره با قرآن می‌کنیم. باقر (ع) گفت مهم تر از استخاره، تفسیراست.
سپردن همه‌ی امور به قرآن
شما تمام کارهایتان را بر قرآن عرضه کنید. چه این آراء و اندیشه‌ها متضارب و متعارض و مختلف باشد و چه یک اندیشه باشد، شما این را بر قرآن عرضه کنید و ببینید آیا مطالب و معارف قرآنی و معانی قرآنی آن را امضاء میکند؟ (تأئید میکند؟)؛ بنابراین برای همه ما (حالا توده مردم که مقدورشان نیست) که در حوزه و دانشگاه هستیم، آشنایی با یک دوره از قرآن کریم لازم می‌شود.
حالا یک وقت کسی مانند علامه طباطبایی جزء نوادر است ولی این که خطوط کلی قرآن و ترجمه اش را بفهمیم یا از گزیده تفسیر با خبر باشیم، خیلی سخت نیست. وقتی این ترازو را فهمیدیم، آن وقت این عقاید را با این ترازو می‌سنجیم. این که باقر(ع) گفت خودتان را با قرآن بسنجید، یعنی آن بحث تنها مخصوص فقیه و اصولی نیست و مخصوص روایات متعارض یا روایت بی معارض نیست، بلکه جمیع عقاید، شئون، اخلاق، اوصاف و افعال را باید بر قرآن عرضه کرد. پس اگر کسی قرآن را نداند، یعنی ترازو ندارد و نمی‌داند چگونه ترازو را به کار ببرد و عقاید و اخلاق را با چه چیزی بسنجد.
استخاره با قرآن در اینترنت
امروزه با گسترش فناوری، اینترنت به تمام موضوعات مرتبط با انسان نفوذ کرده است. به ندرت می‌توان سؤالی از اینترنت پرسید که بی‌پاسخ بماند. البته که مسئله‌ی مهمی مانند استخاره نیز از قافله عقب نمانده است. کافیست در گوگل «استخاره‌ی اینترنتی» را جستجو کنید تا ۱۱۵۰۰۰۰ نتیجه برایتان نمایش داده شود.
شما می‌توانید به سادگی و با چند کلیک ساده درباره‌ی مسئله‌ی مهمی که ذهنتان را درگیر کرده و شما را متحیر ساخته، استخاره با قرآن بگیرید. شاید برایتان سؤال باشد که این استخاره‌ها تا چه حد مشروعیت دارند و آیا می‌توان به آنها اعتماد کرد یا خیر. در ادامه نظر برخی مراجع را در این باره می‌خوانیم.
نظر برخی مراجع درباره‌ی استخاره اینترنتی
آیت الله خامنه‌ای: موارد مختلف است. اگر طبق روش‌های معمولی است، مانعی ندارد.
آیت الله مکارم شیرازی: اگر طوری تنظیم شده باشد که آیات آغاز یکی از صفحات قرآن را بدون اطلاع قبلی منعکس کند، مانعی ندارد. همچنین ایشان در خصوص استخاره با قرآن آنلاین می‌فرمایند: در صورتی که استخاره‌کننده در واقع خود دستگاه باشد، به آن اعتباری نیست.
آیت الله سیستانی: روش استخاره گرفتن در مفاتیح الجنان موجود است؛ مراجعه شود.
آیت الله نوری همدانی: اگر استخاره‌کننده وارد در آن رشته باشد و بتواند از قرآن مجید برداشت مناسب و نزدیک به واقع داشته باشد، اشکالی ندارد.
آیت الله علوی گرگانی: اگر به گونه‌ی صحیح انجام شود، مانعی ندارد. گرچه اعتنا کردن به این‌گونه استخاره‌ها از نظر ما محل تردید است.
اگر می‌خواهید همین الآن یک استخاره با قرآن اینترنتی داشته باشید، می‌توانید به این سایت مراجعه نمایید.
کلام آخر
اگر تا به حال تجربه‌ی جالبی از استخاره گرفتن داشته‌اید یا نکته‌ای می‌دانید که از قلم نویسنده افتاده باشد، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا همه‌ی خوانندگان استفاده کنند.
بیشتر بخوانید: متن و تفسیر فارسی زیارت عاشورا همراه فایل صوتی، اپلیکیشن و فایل pdf
سلام اگه جواب استخاره خیلی خوب است اما به مقصودت نمی‌رسی امد چه کنیم
سلام اگر جواب استخاره برای ازدواج خیلی خوب است اما به مقصودت نمی رسی امد چه کنیم؟؟