کمتر کسی تجربه دردناک زخمهای عفونی در دهان که در هنگام خوردن و آشامیدن و حتی صحبت کردن و خندیدن باعث آزار می‌شوند، را نداشته است. دردهای دهان و دندان از جمله دردهای آزاردهنده‌ای هستند که ما را بسیار کلافه می‌کنند. یکی از آنها، زخمهای داخل دهان است که به آن آفت دهان یا Aphthous Stomatitis می‌گویند. آفت دهان یک بیماری شایع است. این بیماری دردناک به صورت زخم سفید یا زرد‌رنگ که با بافتی ملتهب و قرمز احاطه شده است، در مخاط دهان، زبان، گلو و لثه به وجود می‌آید.
این بیماری می‌تواند در زنان و مردان به وجود آید اما در زنان شایع‌تر است. علت پیدایش این نوع زخم‌ها هر چه باشد، آفت دهان نتیجه واکنش سیستم ایمنی بدن به یک محرک است. زخمهای آفتی زمانی ایجاد می‌شوند که به دلایل مختلفی سیستم ایمنی بدن، وجود یک مولکول ناشناخته یا یک آسیب و اختلال را اعلام کند و این آلارم سبب حمله گلبول‌های سفید لنفوسیت به عامل محرک ناشناخته شود. نتیجه این فرآیند پیدایش زخمهای آفتی خواهد بود.
آفت دهان یک عفونت ویروسی نیست که مسری باشد، اما احتمال می‌دهند که عامل ژنتیک در پیدایش آن نقش مهمی ایفا کند. دوره پیدایش تا محو شدن آن بین ۱۰ تا ۱۴ روز است و اغلب پس از سپری شدن این دوره، حتی بدون هیچ گونه درمانی بهبود پیدا می‌کند. هنوز علت مشخصی برای پیدایش و بهبود خود به خود آن پیدا نشده است. برخی از تحقیقات و پژوهش‌ها علل زمینه‌ساز برای به وجود آمدن آفت دهان را به عواملی مانند زمینه ارثی، استرس، اختلالات آسیب‌شناختی، عوامل هورمونی، کمبودهای تغذیه‌ای و نقایص خونی، سیگار، کمبود ویتامین c، حساسیت‌های غذایی، آسیب‌های فیزیکی مانند با شدت مسواک زدن و یا گاز گرفتن ناگهانی زبان و داخل گونه دانسته‌اند.
در این مقاله به بررسی انواع آفت دهان ، روشهای مختلف درمان و راه‌های پیشگیری از آن می‌پردازیم.
انواع آفت دهان
آفت دهان به سه شکل بروز می‌کند:
- آفت‌های کوچک (minor) که ۸۰% از انواع آفت‌ها از این نوع هستند. این نوع آفت شایع‌ترین نوع آن است و می‌تواند هنگام غذا خوردن و آشامیدن بسیار دردناک باشد. ظاهر این آفت معمولا کوچک، بیضی شکل و با لبه‌های قرمز رنگ است و در عرض یک تا دو هفته بهبود می‌یابد و اثری از آن باقی نمی‌ماند.
- آفت‌های بزرگ (major) که ۱۰% شیوع دارند. در این آفت زخم‌ها مرز مشخصی دارند اما اگر بسیار بزرگ باشند لبه‌های آنها نامنظم میشود. این آفت‌ها عمیق‌ترند و درمان آنها ممکن است تا شش هفته طول بکشد و آثار زخم آن نیز در دهان باقی بماند. معمولا به صورت تکی ظاهر می‌شوند و بیشتر در ناحیه لوزه و گلو مشاهده می‌شوند. بیماران مبتلا به این نوع آفت دهان ، دچار مشکلات زیادی به هنگام بلع خواهند بود.
- آفت‌های تبخالی (Herpetiform) این نوع آفت خیلی رایج نیست و میزان شیوع آن ۱۰ درصد است. بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد. ظاهر آن به صورت خوشه‌ای از ۱۰ تا ۱۰۰ زخم خیلی کوچک است و معمولا اثر زخم آن نمی‌ماند و به سرعت بهبود می‌یابد.
علائم و نشانههای آفت دهان
علائم آفت دهان به طور کلی شامل زخم، سوزش و درد در دهان است. زخم‌هایی کوچک، کم عمق و دردناک که در نواحی مختلف دهان عمدتا پشت لب‌ها، زیر لثه‌ها یا بر روی زبان به وجود می‌آیند و حاشیه آنها یک هاله قرمز دارد. این زخم‌ها می‌توانند داخل گونه‌ها، کام و گلو نیز ظاهر شوند.
وجود آفت دهان، باعث دردهای سوزناکی میشود که عموما با خوردن غذا بیشتر احساس می‌شوند. اگر این زخم‌ها روی لب ایجاد شوند، موقع خنده و یا حتی حرف‌زدن نیز ایجاد درد می‌کنند. با گذشت زمان و بهبود آفت، شدت درد هم کاهش می‌یابد.
برخی از بیماری‌های روماتولوژیکی نیز ممکن است علائمی همانند آفت دهان ایجاد کنند. از این رو افرادی که بیش از دو مرتبه در یک ماه دچار این مشکل می‌شوند، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به منخصص روماتولوژی مراجعه نمایند.
تشخیص بیماری
از آنجایی که آفت دهان ممکن است با بیماری عفونی تبخال یا هرپس سیمپلکس(Herpes simplex) اشتباه گرفته شود، تشخیص درست آن برای درمان موثرتر، مهم است. برای اینکه مطمئن شوید زخم کوچک و مزاحم داخل دهان‌تان آفت است یا نه، به روش زیر عمل کنید:
با استفاده از آینه به زخم دهان خود نگاه کنید. اگر زخم های سفید رنگی با حاشیه‌های قرمز رنگ پررنگ دیدید که با دست زدن به آنها احساس سوزش می‌کنید، آفت دهان را درست تشخیص داده‌اید.
مراجعه به پزشک
پزشکان اغلب مواقع با معاینه فیزیکی می‌توانند این ضایعه را تشخیص دهند اما اگر شدت ضایعه و ناحیه درگیر شده وسیع باشد یا مدت زمان طولانی بهبود نیافته باشد، از روشهای تشخیصی مانند آزمایش خون و نمونه‌برداری استفاده می‌کنند.
اگر بیمار دارای مواردی از قیبل بیماری ویروسی، کمبود ویتامین و مواد معدنی، اختلالات هورمونی و مشکل ضعف در سیستم ایمنی بدن باشد ،باید به طور جدی برای درمان اقدام کند، زیرا در صورت عدم درمان، آفت دهان ممکن است به مرور به یک ضایعه سرطانی تبدیل شود.
شباهت آفت و سرطان دهان
برخی از علایم سرطان دهان مانند زخمهای باز دردناک و تورم گلو شبیه به آفت است، اما سرطان دهان اغلب با نشانههای دیگری از جمله خونریزی دهان و لثه، شل شدن داندان‌ها، مشکلات بلع و درد گوش نیز همراه است. اگر این علایم را همراه با آفت دهان تجربه کردید حتما به پزشک مراجعه نمایید.
آفت یا تبخال؟
تبخال شباهت‌هایی به آفت دهان دارد اما در بیرون از دهان و روی لب ایجاد میشود. تبخال در ابتدا به صورت یک تاول ظاهر شده و به مرور رشد کرده و باز میشود و هنگامی که تاول ترکید تبدیل به یک زخم دردناک میشود، تبخال توسط ویروس تبخال ایجاد میشود. بدن انسان به طور طبیعی حامل این ویروس است. استرس، خستگی و آفتاب سوختگی می تواند این ویروس را فعال کند.
از تفاوت‌های تبخال و آفت این است که تبخال علاوه بر لب، در بینی و حتی چشم نیز ظاهر میشود اما آفت دهان فقط در داخل و گاهی به ندرت روی لب ظاهر میشود. همچنین تبخال یک بیماری مسری است اما آفت دهان قابل سرایت به دیگران نیست.
۲۶ روش درمانی برای مقابله با آفت دهان
طب سنتی ایران با الهام از نسخه‌های طبیان و دانشمندان بزرگی همچون ابن سینا و با استفاده از عناصر موجود در طبیعت، برای بسیاری از بیماری‌ها، راه درمانی دارد. پزشکی نوین نیز داروهایی را برای مبتلایان به این بیماری تجویز می‌کند. برای پیشگیری، تسکین و درمان آفت دهان هر یک از روشهای زیر را می‌توانید امتحان کنید:
۱- دهان‌شویه‌ای به نام رُب انار
در طب سنتی برای درمان آفت و زخمهای دهانی استفاده از رب انار بصورت دهانشویه تجویز میشود. تانن موجود در انار خواص ضد باکتریایی و ضدعفونیکننده دارد و برای رفع آفت دهان موثر است. در طی فرایند تهیه رب انار، میزان ویتامین c موجود در انار کاهش می‌یابد، اما “پلی‌فنول‌ها” و “اسید الایژیک” انار در رب انار محفوظ می‌ماند.
۲- نمک؛ ضدعفونیکننده طبیعی هر نوع زخم
با آب نمک دهان‌تان را بشویید. یکی از ساده‌ترین راه‌های درمان آفت، استفاده از آب و نمک است. نمک حاوی سدیم است که به عنوان یک ضدعفونیکننده طبیعی و دهانشویه بسیار مفید برای آفت دهان و گلودردهای چرکی است.
۳- پیشگیری از آفت دهان با بابونه
بابونه مسکن طبیعی آفت دهان است. بابونه خاصیت ضدالتهابی قوی و آرام‌بخشی دارد و در سلامت دهان موثر است، این گیاه دارویی یک ضد‌عفونی کننده طبیعی و موثر برای پیشگیری از بروز آفت‌های دهانی است. دو قاشق چای‌خوری بابونه خشک را در یک لیوان آب به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. محلول را صاف و خنک کنید. می‌توانید آن را به عنوان دمنوش بنوشید و یا مانند دهانشویه از آن استفاده کنید.
۴- روغن نارگیل برای کاهش درد و تورم آفت
روغن نارگیل یکی از داروهای طبیعی بوده که با خواص ضدالتهابی خود در درمان آفت دهان موثر است و باعث کاهش درد و تورم آفت میشود. کافی است کمی از روغن نارگیل را روی آفت بمالید و پس از چند دقیقه دهان‌تان را بشویید.
۵- جوش شیرین؛ این ماده همه‌کاره!
درمان آفت با جوش شیرین همه کاره، یکی دیگر از راه حل‌های موثر است، چرا که ترکیبات قلیایی آن باعث خنثی شدن اسیدیته دهان شده و مرهمی برای آفت دهان محسوب میشود. همچنین جوش شیرین با از بین بردن باکتری‌های موجود در دهان به عنوان یک ضدعفونیکننده طبیعی دهان شناخته میشود.
۶- با ماست آفت را خنک کنید
مواد غذایی داغ باعث تشدید درد و سوزش ضایعه آفت دهان می‌شوند. تأثیر درمانی ماست که ماده غذایی با طبع سرد است به اثبات رسیده است. خنک کردن ناحیه آفت، موجب کم شدن فعالیت سلول‌ها شده و از درد و سوزش آن کاسته میشود.
راهکارهای خانگی دیگر برای درمان آفت دهان
۷- سرکه سیب قرقره کنید
اسید استیک موجود در سرکه سیب، باکتری‌های بد دهان را از بین می‌برد و رشد باکتری‌های مفید را افزایش می‌دهد. مقداری سرکه سیب را با آب گرم مخلوط کنید و دهان خود را با آن بشویید. دهانشویه سرکه سیب، یک آنتی بیوتیک طبیعی است که برای درمان سریع آفت دهان بسیار پرکاربرد است.
۸- کمپرس آفت دهان با روغن میخک
کمی روغن میخک را با کمی روغن زیتون ترکیب کنید. پس از شستشوی دهان با آب گرم، این محلول را با استفاده از یک سواپ یا گوش‌پاکن به مدت ۵ دقیقه روی زخم قرار دهید. دو بار در روز از این روغن استفاده کنید تا زمانی که آفت دهان کاملا بهبود یابد.
۹- پیاز خام؛ دشمن درجه یک آفت
پیاز را به شکل خام در وعده‌های غذایی خود در هر روز بگنجانید. پیاز علاوه بر داشتن خواص بی‌شمار برای سلامتی بدن، به دلیل داشتن سولفور، در درمان آفت دهان بسیار مؤثر است.
۱۰- قرقره با آب گوجه‌فرنگی
گوجه فرنگی پای ثابت غذاها و سالاد‌ها است که در بیشتر منازل همیشه یافت میشود و خواص درمانی زیادی دارد. برای بهبود آفت دهان می‌توانید آب گوجه‌فرنگی را گرفته و با آن روزی دو بار قرقره کنید.
۱۱- خمیر زردچوبه یا پودر دارچین برای بهبود زخم آفت دهان
کمی زردچوبه یا دارچین را با آب مخلوط کنید تا به شکل خمیر درآید. سپس آن را بر روی زخم آفت دهان قرار دهید. حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه آن را در دهان خود نگه دارید و سپس دهان خود را با آب ولرم بشوئید.
۱۲- از معجره آب غافل نشوید
آب مایع حیات است و در دسترس همگان قرار دارد. دهان خود را روزی دو بار با آب شستشو دهید. دور کردن باکتری‌های مضر از محوطه دهان، به بهبود سریع‌تر آفت کمک می‌کند.
۱۳- با آب پرتقال، ویتامین C برسانید
یکی از دلایل بروز آفت دهان، کمبود ویتامین C است. آب پرتقال تازه سرشار از این ویتامین است. بنابراین سعی کنید روزانه ۲ تا ۳ لیوان از این آبمیوه خوشمزه را میل کنید تا هر چه زودتر از شر زخمهای آفتی خلاص شوید.
۱۴-جوشانده تخم گشنیز
تخم گشنیز را نه تنها به عنوان ادویه، بلکه به عنوان یک ضدعفونیکننده موثر در درمان آفت دهان می‌توانید استفاده کنید. تخم گشنیز به علت دارا بودن ماده سیترونلول، در درمان زخمهای عفونی بدن کارآیی دارد. یک قاشق از آن را در یک لیوان آب بجوشانید، صاف و خنک کنید و روزی یک بار دهان خود را با آن شستشو دهید.
۱۵- روغن نعناع و اثر آن بر روی آفت
نعناع گیاهی پرکاربرد است که یکی از مهم‌ترین خواص بی‌نظیر آن، کمک به رفع بوی بد دهان و خوشبو کردن آن است. علاوه بر آن خواص ضد میکروبی و ضد قارچی روغن نعناع، آن را درمانی موثر برای بهبود زخمهای دهان از جمله آفت دهان می‌کند. برای استفاده از آن می‌توانید روزی ۲ بار روغن نعناع را بر روی ناحیه آفت بمالید و یا در یک لیوان آب حل کنید و قرقره کنید.
۱۶- عسل ارگانیک؛ درمان آفت دهان
کمی عسل طبیعی را با سواپ یا گوش‌پاکن بر روی زخم آفت دهان بمالید. عصل با خواص ضد باکتریایی خود به بهبود زخم کمک می‌کند.
۱۷- شیره گیاه آلوورا
چند برگ آلوورا از عطاری‌ها تهیه کنید. روزی ۳ بار قسمتی از گیاه را ببرید و شیره آن را بر روی زخم دهان بمالید. باقی‌مانده گیاه را در یک کیسه فریزر و درون یخچال نگه دارید. همچنین شیره این گیاه را می‌توانید با یک لیوان آب ولرم مخلوط کنید و به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
داروهای موثر برای درمان آفت دهان
آفت دهان در بیشتر مواقع خودبه‌خود خوب میشود و معمولاً نیازی به درمان دارویی ندارد. اما اگر تعداد دفعات ابتلا به آفت زیاد شود و مدت زمان بهبودی طولانی گردد، نیاز به مداخله پزشکی خواهد بود. برای کاستن از درد و سوزش و جلوگیری از عفونت‌های ثانویه، داروهای زیر با تجویز پزشک استفاده میشود:
۱۸- آفتوژل
یک داروی گیاهی از عصاره ریشه شیرین‌بیان است که باعث پایین آوردن درد و التهاب زخمهای دهان میشود. با قرار دادن یک برگ از این دارو بر روی آفت دهان، ماده موثره آن در اثر رطوبت دهان آزاد شده و در مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه به طور مستقیم بر روی ضایعه آفت اثر می‌گذارد.
۱۹- آنتی‌بیوتیک موضعی
۵۰۰ میلی گرم تتراسایکلین را در آب حل کرده و ۴ بار در روز هر بار ۳ دقیقه، قرقره کنید. این محلول زخم آفت را کوچک‌تر کرده و مدت زمان بهبودی را کمتر می‌کند.
هشدار: به هیچ‌وجه از تتراسایکلین برای کودکان زیر ۱۲ سال استفاده نکنید.
۲۰- داروهای بی‌حس کننده موضعی
استفاده از داروهای بی‌حس‌کننده موضعی همچون لیدوکائین یا دیفن‌هیدرامین باعث کاهش التهاب و درد در ناحیه آفت دهان میشود.
۲۱- کورتیکواستروئید‌ها
استفاده از کورتیکواستروییدها به صورت پماد یا دهانشویه، التهاب و درد ناشی از ضایعات آفت دهان را کاهش می‌دهد. هیدروکورتیزون و تریامسینولون دو داروی کورتونی هستند که نسبت به موارد دیگر ایمن‌تر بوده و اثرات منفی کمتری دارند. کورتون‌ها درد آفت را کاهش می‌دهند اما روی پیشگیری از تکرر آفت نقشی ندارند.
۲۲- دهانشویه کلر هگزدین
استفاده از دهانشویه‌های کلر هگزدین، به عنوان راه درمان آفت دهان ، تا حدی درد و التهاب را کاهش می‌دهد اما تعداد دفعات آفت را کاهش نمی‌دهد.
۲۳- قطره میرتکس (داروی درمان آفت)
این دارو در داروخانه‌ها به وفور یافت میشود و بدون نسخه پزشک نیز می‌توانید تهیه کنید. روزی ۵-۶ بار چند قطره از آن را روی پنبه بریزید و روی زخم آفت دهان بمالید و نیم ساعت بعد دهان خود را بشویید.
۲۴- آلومینیوم ام جی+ دیفن هیدرامین
شربت آلومینیوم ام جی (شیر منیزیم) را به نسبت مساوی با شربت دیفن هیدرامین ترکیب کنید. این دهانشویه کمک می‌کند که زخم آفت شما زودتر جمع شود.
هشدار: اکیدا توصیه میشود مراقب باشید که این ترکیب را نخورید.
۲۵- داروهای سیستمیک مثل تالیدومید
اگر درد و التهاب آفت با داروها و روشهای دیگر التیام نیابد، پزشکان داروهایی همچون تالیدومید را تجویز خواهند کرد. این داروها به دلیل عوارض جانبی شدیدی که دارند، باید تحت نظر پزشک و در موارد خاص مصرف شوند.
۲۶- درمان آفت با لیزر
درمان بافت نرم با لیزر روشی سریع، راحت و موثر است. لیزر ناراحتی بیمار را با استفاده از انرژی نورانی از طریق تحریک زیستی تسکین می‌دهد. لیزر پایانه‌های عصبی را مسدود می‌کند و روند التیام را تسریع می‌کند. این زخم‌ها را می‌توان بدون بی‌حسی درمان کرد.
برای پیشگیری از آفت دهان چه باید کرد؟
تغذیه نادرست، کمبود ویتامین ب که در سبزیجات و میوه‌ها موجود است، کمبود آهن و بیماری کم خونی، تغییرات هورمونی سنین بلوغ به ویژه در دختران، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، برخی از عوامل بروز بیماری آفت دهان می‌باشند. برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری آزاردهنده بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
- از مسواک نرم استفاده کنید و از آسیب فیزیکی بر اثر ضربه های محکم در محیط دهان خود خودداری کنید.
- از نخ دندان به طور مرتب استفاده کنید تا هیچ ماده غذایی در لابه‌لای دندان‌ها نماند و محیط را برای ایجاد آفت مساعد نکند.
- اگر دارویی مصرف می‌کنید که بعد از استفاده از آن آفت می‌زنید، با مشورت پزشک دارو را عوض کنید.
- با کمک گرفتن از یوگا و مدیتیشن و یا داروهای مناسب از استرس دور بمانید.
- اگر دندان مصنوعی دارید و احساس فشار و ناراحتی می‌کنید با دندان‌پزشک خود مشورت کنید.
- مصرف دخانیات را کاهش دهید.
چه بخوریم و چه نخوریم تا به آفت دهان کمتر مبتلا شویم؟
همان‌طور که گفتیم کمبود برخی از ویتامین‌ها فرد را برای ابتلا به آفت دهان مستعد می‌کند. در چنین شرایطی مصرف مواد غذایی زیر برای درمان و پیشگیری از آفت می‌تواند موثر باشد:
- غذاهای دریایی (مانند ساردین، ماهی قزل آلا، ماهی تن، کدو، میگو)، گوشت گاو و گوشت بره می‌تواند ویتامین B۱۲ مورد نیاز بدن را تامین کند.
- لوبیا، عدس، سبزیجات برگ‌سبز مانند اسفناج، منبع غنی از اسید فولیک هستند که برای درمان و پیشگیری از آفت دهان بسیار موثر هستند.
- غذاهای دریایی، گوشت گاو، بوقلمون، مرغ، عدس، لوبیا و اسفناج همه منابع عالی از آهن هستند. آهن برای تولید گلبول‌های قرمز و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده ضروری است.
- کدو تنبل، کنجد، عدس و بادام زمینی غنی از روی هستند. روی در بازسازی سلول‌ها در بدن، نقش مهمی برعهده دارد.
مغز و میوه خشک و شکلات نخورید
برخی از مواد غذایی موجب حساسیت غذایی شده و زمینه را برای ابتلا به آفت دهان فراهم می‌کنند. گروهی از افرادی که آفت می‌زنند معتقدند مصرف مغزها باعث آن بوده و عده‌ای معتقدند مصرف مغزهای فرآوری شده و میوه‌های خشک سبب تشدید آفت‌های دهانی در آنها میشود.
گردو، بادام، پسته و شکلات، مواد غذایی آلرژی‌زایی هستند که باعث افزایش اسیدیته خون شده و در بروز آفت نقش دارند.
افراد مبتلا و یا مستعد به آفت باید از مصرف غذاهای کنسرو شده اجتناب کنند،
مصرف غذاهای بسیار سفت باعث ضربه و تروما به دهان و غذاهای تند میزان بروز آفت دهان را افزایش می‌دهند.
محصولاتی از آمازون برای زخمهای دهانی
برای سفارش محصولات روز دنیا برای تسکین و درمان آفت دهان از وب‌سایت آمازون، می‌توانید از طریق فروشگاه مالتینا اقدام کنید. برخی از محصولات مفید عبارتند از:
سرم رفع زخم دهان Goodbye Canker Sores
این سرم از ترکیب اعصاره کیاهانی مانند میخک و اسطوخدوس با روغن امگا ۳ و ۹ تهیه شده است. چند قطره از این سرم را روی گوش‌پاکن بریزید و به طور مستقیم روی زخم دهان بمالید. برای درمان سریع آفت، ۲ تا ۳ بار در روز از آن استفاده کنید.
محلول ضد درد Blistex Kanka Mouth Pain Liquid
این محلول فوق‌العاده با پوشش‌دهی و مدت ماندگاری خود باعث تسکین درد همه انواع زخمهای دهانی میشود. این محصول با داشتن ابزار مخصوص خود، نیازی به استفاده از دست یا سواپ ندارد.
سخن پایانی
در این مطلب با علل بروز آفت دهان و روشهای درمان و پیشگیری از آن آشنا شدید. بی تردید روشهای دیگری نیز برای تسکین درد و درمان آفت وجود دارد؛ چرا که هنوز خیلی از نعمت‌های خداوند در طبیعت برای ما شناخته شده نیست و ممکن است در دل هر کدام از آنها خواص بی‌شماری نهفته باشد که هنوز برای ما عیان نشده است. اگر شما هم تجربیاتی در این مورد دارید آنها را با ما در میان بگذارید.
بیشتر بخوانید
تهیه خمیردندان و دهانشویه طبیعی با قدرت پاکیزگی فوق‌العاده بالا
درمان بسیاری از دردهای رایج با خواص انار که تاکنون آنها را نمی‌شناختید
